Thema's en voorbeelden Taalkunde

Al decennia lang is er een discussie gaande over de rol die de eerste taal (T1) speelt bij het verwerven van een tweede taal (T2). Verschillende theorieën en hypotheses zijn geopperd, maar tot op heden is er nog geen sluitend antwoord gevonden op de vraag in welke mate de T1 invloed heeft op de verwerving van de T2. De Transferhypothese stelt dat deze invloed groot is en dat T2-verwervers fouten maken in de productie van de T2 doordat ze de T1 imiteren. Dit zijn zogenaamde interferentiefouten. De Creatieve Constructie Hypothese is ontstaan uit de kritiek op de Transferhypothese. Volgens deze theorie heeft de T1 weinig invloed op de T2 en maken T1-verwervers en T2-leerders dezelfde fouten. In dit corpusonderzoek heb ik, aan de hand van verschillende corpora met gesproken uitingen van T1-verwervers, gekeken of Nederlandse T1-verwervers fouten maken in woordvolgorde en of deze foutieve woordvolgordes overeenkomen met fouten die je op basis van interferentie kan verwachten bij Engelse T2-leerders van het Nederlands. Bij iets minder dan de helft van de foutieve woordvolgordes bleek dit het geval te zijn. Dit onderzoek sluit dus aan bij de kritiek op de Transferhypothese. Daarnaast zijn er in dit onderzoek ook uitingen meegenomen van een Engels-Nederlands kind dat tweetalig wordt opgevoed. Uit de resultaten blijkt dat de meeste fouten die dit kind maakt ook gemaakt worden door de eentalige verwervers van het Nederlands. Ook dit versterkt de kritiek op de Transferhypothese.

Het onderwerp van dit eindwerkstuk is de manier van beoordelen van onpersoonlijk passiefzinnen door Zweedse vreemdetaalleerders van het Nederlands met Engels als tweede taal. De onderzoeksvraag hierbij was ‘Wat blijkt uit de beoordeling van het onpersoonlijk passief in het Nederlands door Zweedse studenten, en is er invloed zichtbaar vanuit de L1 (Zweeds) of L2 (Engels)?’. Hierbij zijn drie hypotheses opgesteld. De eerste mogelijkheid was dat er geen invloed zou zijn van eerder verworven talen. Als tweede mogelijkheid zou de structuur van de moedertaal, het Zweeds, gevolgd kunnen worden, die voor het onpersoonlijk passief grotendeels overeenkomt met de Nederlandse structuur (Johansson & Rawoens, 2018). In beide talen worden alleen onpersoonlijke passieven met onergatieve werkwoorden correct bevonden, en onpersoonlijke passieven met ergatieve werkwoorden niet. Een derde mogelijkheid was dat de Zweedse participanten de structuur van het Engels, hun tweede taal, zouden volgen. Uit een experiment met grammaticaliteitsoordelen blijkt dat de Zweden noch de Nederlandse, noch de Engelse structuur volgden en er was dus geen sprake van transfer vanuit de eerste of tweede taal. De beoordeling van de Zweden verschilde van die van de Nederlandse controlegroep. In het NVT-onderwijs (Nederlands als vreemde taal) kan deze constructie daarom het beste expliciet onderwezen worden.

Reconstructie is een verschijnsel waarbij een constituent zijn eigenschappen voor binding, bereik of intensionaliteit lijkt te ontlenen aan zijn plaats in de onderliggende structuur. In de literatuur worden verschillende verbanden aangedragen tussen reconstructie voor de drie kenmerken. Fox (1999) beschrijft een mogelijk verband tussen reconstructie voor bereik en conditie C van de bindingtheorie. Dit verband verklaart hij met behulp van een syntactische theorie. Lechner (2013) draagt een tegenvoorbeeld aan, waarbij reconstructie voor conditie C niet correleert met bereik maar met intensionaliteit. Om dit verband te verklaren introduceert Lechner een hybride theorie die zowel semantische als syntactische principes bevat. In dit onderzoek is het verband tussen reconstructie voor bereik, conditie C en intensionaliteit onderzocht voor Nederlandse vraagzinnen met het vraagwoord hoeveel. Hieruit blijkt dat de gereconstrueerde bereikslezing voor alle constructies beschikbaar is en niet correleert met reconstructie voor conditie C. Bij constructies waarbij de voorop geplaatste DP een adjunct bevat, toont het Nederlands een verband tussen reconstructie voor intensionaliteit en conditie C. In argumentconstructies is dit verband afwezig en ontbreekt steevast de opake lezing. Lechners geobserveerde verband en zijn hybride theorie lijken de observaties voor het Nederlandse het beste te kunnen duiden. Enkel het volledig ontbreken van de gereconstrueerde intensionaliteitslezing bij argumentconstructies wijkt van Lechners verband af en wordt hierdoor niet verklaard. 

Een uniek taalkundig verschijnsel in het Nederlands is verkleinwoordvorming, ook wel diminutiefformatie genoemd, wat in het Nederlands plaatsvindt door toevoeging van de suffixen -tje, -etje, -pje, ­-kje of -je en waar tot heden nog weinig onderzoek naar is verricht. In dit exploratieve onderzoek is op een kwantitatieve en kwalitatieve manier gekeken naar diminutiefvorming door een- en meertalige kinderen in de leeftijd van 1 tot 6 jaar in hun Nederlands. Om de onderzoeksvraag te beantwoorden, is kindertaalmateriaal van eentalige Nederlandse kinderen onderzocht, evenals beschikbaar kindertaalmateriaal van meertalige kinderen die naast het Nederlands een diminutiefrijke of diminutiefarme taal uit twee groepen van de Indo-Europese taalfamilie, de Germaanse (Fries of Engels) en de Romaanse (Italiaans of Frans) taalgroep, spreken. Er is nagegaan welke patronen van verkleinwoordvorming in het Nederlands voorkomen in kindertaal van een- en meertalige kinderen en waarin wordt afgeweken van het volwassen patroon.
              Uit de resultaten bleek dat zowel een- als meertalige kinderen voornamelijk gebruikmaken van diminutiefvorming in het Nederlands met de suffixen -etje, -je en ­-tje. De Nederlandse, eentalige kinderen vertonen vanaf het eerste diminutiefgebruik in levensjaar 1 nauwelijks tot geen afwijkingen ten opzichte van het volwassen patroon. Meertalige kinderen daarentegen vertonen tot een leeftijd van 6 jaar afwijkende diminutiefvormen in hun Nederlands. Door codewisseling tussen en binnen zinnen kwamen bij alle groepen meertaligen diminutieven uit de vreemde taal voor in hun Nederlands, er werd alleen van code gewisseld binnen woorden bij meertaligheid met de Germaanse talen Fries en Engels en er ontstonden bij alle groepen meertaligen afwijkende verkleinvormen die niet direct te maken hadden met de tweede taal, zoals het gebruik van de suffixen -jen en ­-ie. Verder was de invloed van de tweede taal zichtbaar in aanspreekvormen van andere personen met een diminutiefvorming.
              Concluderend geeft deze studie aanleiding tot nader onderzoek naar diminutiefvorming in het Nederlands door een- en meertalige kinderen, waarbij meer uitgebreide corpora bestudeerd dienen te worden, om meer inzicht te krijgen in de taalontwikkeling van een- en meertalige kinderen in het algemeen en het proces van diminutiefvorming in de vroege fasen in het bijzonder.